το έθιμο της καμήλας στο Θούριο

Αυτές τις γιορτινές μέρες που διανύουμε είδαμε, ακούσαμε , αλλά και συμμετείχαμε σε έθιμα που έχουν σχέση με το « δωδεκαήμερο » το χρονικό διάστημα δηλαδή από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Θεοφάνεια .

Ανάμεσα στα έθιμα του δωδεκαημέρου για τους κατοίκους του Θουρίου σημαντική , αν όχι κυρίαρχη θέση, έχει το έθιμο της καμήλας το οποίο τελείται συνεχώς κάθε χρόνο από τα μέλη των συλλόγων του χωριού μας (αθλητικός σύλλογος Ασπίς Θουρίου και μορφωτικός σύλλογος Θουρίου) με σκοπό τη διάσωσή του καταρχήν αλλά και την οικονομική ενίσχυση των σκοπών του αθλητικού συλλόγου Ασπίς Θουρίου.

Οι ρίζες του εθίμου της καμήλας χάνονται στο βάθος του χρόνου . Η προέλευση του
τοπικά όπως τελείται στην περιοχή μας σήμερα είναι από την Ανατολική Θράκη απ΄ όπου μεταφέρθηκε στην αντίπερα όχθη με την εγκατάσταση των προσφύγων πλέον στο Ελληνικό έδαφος.

Για το έθιμο οι πληροφορίες που υπάρχουν είναι κυρίως προφορικές και οφείλονται σε μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους αλλά και σημερινές καταγραφές σε σχέση μ’αυτό. Αναφερόμαστε μόνο στο πως τελείται στο Θούριο και μετά θα γίνουν κάποιες αναφορές και στην τέλεση του εθίμου σ’ άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Όσον αφορά στην τέλεσή του στο Θούριο υπάρχουν οι προετοιμασίες που γίνονται πριν την παραμονή του νέου χρόνου, η περιφορά της καμήλας κατά την παραμονή της πρωτοχρονιάς καθώς επίσης και το τι παριστάνει και ο συμβολισμός που κρύβει.

Οι προετοιμασίες αρχίζουν στην ουσία μέρες πριν το έθιμο για την εύρεση των κατάλληλων υλικών για την καμήλα. Αυτά είναι ξύλα , βέργες μουριάς , πανί χρώματος καφέ (παλαιότερα πολύχρωμες κουβέρτες) και αν γίνεται νέο κεφάλι καμήλας χρησιμοποιείται ένα κρανίο από λαγό ή πρόβατο για κεφάλι ή δημιουργείται ένα τεχνητό κεφάλι από διάφορα υλικά.

Στην αρχή φτιάχνουν ένα ξύλινο πλαίσιο με δυο μεγάλα ξύλα που τοποθετούνται οριζόντια και μικρότερα κομμάτια από ξύλα που τέμνουν κάθετα τα δυο μεγάλα και καρφώνονται πάνω σ’αυτά έτσι που να μοιάζουν με το σχήμα δύο ισοσκελών τριγώνων ενωμένων με κοινή πλευρά τη μεγάλη . Στη συνέχεια διαλέγονται οι βέργες μουριάς και ανοίγονται τρύπες στο ξύλο του πλαισίου για να στερεωθούν εκεί έτσι ώστε να δημιουργηθεί η καμπούρα της καμήλας με το κατάλληλο δέσιμο . Στο μπροστινό μέρος στερεώνεται ο λαιμός που είναι κομμάτι ξύλο τυλιγμένο με δέρμα λαγού ή άλλο υλικό αν δεν υπάρχει και το κεφάλι για το οποίο είπαμε πριν.

Στη συνέχεια για μάτια βάζουν δύο γυαλιστερούς βώλους και για γλώσσα μια πιπεριά κόκκινη. Στο πίσω μέρος της καμήλας δένουν μια λωρίδα προβιάς για ουρά και μέσα στη καμήλα κρεμούν πολλά κουδούνια. Αφού γίνουν τα παραπάνω ντύνεται με το πανί που είναι χρώματος σταχτί για να δίνει και πιο πιστά την όψη της καμήλας και το οποίο στερεοποιείται στα κατάλληλα σημεία πάνω στις βέργες της μουριάς που τη σχηματίζουν. Γίνεται η απαραίτητη δοκιμή για να διαπιστωθεί η ευστάθεια της όλης κατασκευής και το βάρος της καθώς μπαίνουν δύο άτομα μέσα στη καμήλα ,ένας μπρος και ο άλλος πίσω και τη σηκώνουν. Αν είναι όλα εντάξει την αφήνουν για το μεσημέρι της παραμονής του χρόνου που ξεκινά το έθιμο.

Την ημέρα της παραμονής τα μέλη των συλλόγων αλλά και όσοι κάτοικοι το επιθυμούν παίρνουν μέρος στη τέλεση του εθίμου. Την καμήλα οδηγεί πάντα ο καμηλιέρης που παλιότερα ήταν μεταμφιεσμένος σε ανατολίτη και είχε μαυρισμένο ( με φούμο) το πρόσωπό του , σήμερα τον συναντάμε κυρίως με παραδοσιακή φορεσιά , οι ταμίες και επίσης συμμετέχουν και βοηθούν όσοι τη συνοδεύουν.

Όλα αυτά γίνονται συνοδεία γκάιντας και κρουστών ( τουμπερλέκι ) που δίνουν και το ρυθμό για το τραγούδι της καμήλας που είναι το παρακάτω:

Σήκου αφεντικό, σήκου αφεντικό
Η καμήλα ήρθε την πόρτα σου χτυπάει και σε τραγουδάει
Δώσε την ευχή σου μέσα από την καρδιά σου
Να πάει η χρονιά καλή και το εισόδημά σου .
Τρώει καλαμπόκι κι κριθάρι
Αλλά άμα φάει σίκαλη κλοτσάει
Και για μας δώσε λουκάνικο και παστό .

Αντίστοιχα το τραγούδι και στα γκαγκαβούζικα παραπλήσια :
Ντεβέ ντα γκέλτι καπουνά ( μετάφραση : η καμήλα ήρθε στη πόρτα σου )
Καλκ τσορμπατζή , Καλκ τσορμπατζή ( Σήκω αφεντικό, σήκω αφεντικό )
η τσικ τσορμπατζή , τσικ τσορμπατζή ( βγες αφεντικό , βγες αφεντικό )
Μισίρ ντα γερ μποϊντά ντα γερ ( Τρώει καλαμπόκι και σιτάρι –κριθάρι )
Αρπά γεντί μι κιτς ατάρ (άμα φάει σίκαλη κλωτσάει)

Παράλληλα ο καμηλιέρης δίνει τις προσταγές στην καμήλα ιλερί - γκερί - μετάνοια ( μπρος -πίσω - μετάνοια δηλαδή στάση καθίσματος ) και οι δυο που είναι μέσα της και την σηκώνουν προσπαθούν να τις εκτελέσουν κατά το δυνατόν.

Πηγαίνουν όλοι μαζί στα σπίτια του χωριού όπου η καμήλα χορεύει υπό τους ήχους των οργάνων και οι νοικοκυραίοι κερνούν με κρασί όσους συμμετέχουν στο έθιμο. Παλιότερα συνόδευε τη καμήλα και ένα γαϊδουράκι για φορτώνουν σ’αυτό και ότι έδιναν οι χωριανοί
( όπως λέει και το τραγούδι καλαμπόκι ,σιτάρι ,κριθάρι ,σίκαλη ) .Στη συνέχεια αφού γυρίζουν στο χωριό κάνουν στάση έξω από τον περίβολο της Εκκλησίας όπου στήνεται χορός και μετά ακολουθεί γλέντι με φαγητό και κρασί στο χώρο που έχει οριστεί .

Στο ερώτημα τι παριστάνει το έθιμο της καμήλας η μία εκδοχή είναι ότι έχει σχέση με το ερχομό του Αη –Βασίλη ( δηλαδή της ορθόδοξης μορφής του Μεγάλου Βασιλείου ) που τα χρόνια τα παλιά ταξίδευε πάνω σε καμήλα πηγαίνοντας να βοηθήσει όσους είχαν ανάγκη και αυτό συνδέεται και με τη γιορτή του Μεγάλου Βασιλείου που ακολουθεί την 1η του νέου χρόνου . Η δεύτερη εκδοχή είναι ότι συμβολίζει την προσκύνηση των τριών μάγων στο Χριστό που πάλι ταξίδευαν με καμήλες για να φέρουν τα δώρα δηλαδή χρυσό ως βασιλιά ,λιβάνι ως Θεό και σμύρνα ως αυτόν που θα θυσιαζόταν για χάρη των ανθρώπων. Η τρίτη εκδοχή είναι ότι η περιφορά της καμήλας σατιρίζει τον φοροεισπράκτορα ο οποίος την εποχή της τουρκοκρατίας μάζευε τον φόρο για το σουλτάνο γυρίζοντας από τόπο σε τόπο πάνω σε καμήλα.

Η καμήλα από μόνη της συμβολίζει την υπομονή γιατί ως ζώο αντέχει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς τροφή γεγονός που την έκανε παλιά αλλά και σήμερα το συνηθισμένο μέσο μεταφοράς εκεί όπου τα πιο αναπτυγμένα τεχνολογικά μέσα μεταφοράς δεν υπήρχαν. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι αποκαλείται και « πλοίο της ερήμου ».

Το έθιμο της καμήλας υπάρχει σε διάφορες παραλλαγές και σ’ άλλες περιοχές της Ελλάδας , στην Οινόη Ορεστιάδας , στην Κρήτη ,στις Φέρες του Έβρου ,στη Δράμα , στη Χαλκιδική , στη Νεοχωρούδα Θεσσαλονίκης και αλλού . Εκτός από την περιοχή της Οινόης Ορεστιάδας που συνδέεται με την γιορτή των Χριστουγέννων στις άλλες περιοχές έχει διαφορετικό χαρακτήρα και κυρίως συνδέεται με την διονυσιακή παράδοση και έχει σκωπτικό περιεχόμενο και γι’αυτό τελείται και την Καθαρά Δευτέρα κοντά στις απόκριες.

Ελπίζουμε πως όλα τα παραπάνω που περιγράφηκαν σχετικά με το έθιμο να συνεχίσουν να γίνονται με την ίδια και περισσότερη θέρμη έτσι ώστε και όσοι συμμετέχουν να διασκεδάζουν αλλά και να διασώζουν παράλληλα και τα στοιχεία που το αποτελούν .

Καραγιάννης Χρήστος
Θεολόγος

Σχετικό άρθρο:
http://www.thourio.gr/manager/publish/article_1103.shtml